Tranh chấp đất đai là một trong những vấn đề phức tạp nhất hiện nay. Do tính chất đặc thù của từng loại đất tranh chấp mà việc giải quyết không hề đơn giản, trong khi đất đai ngày càng có giá trị cao. Do đó, để giải quyết vấn đề tranh chấp đất đai một cách nhanh chóng, ổn thoả đòi hỏi mỗi cá nhân cần phải xác định được những trường hợp phổ biến về tranh chấp đất đai thường hay xảy ra. Bài viết dưới đây của Luật Phúc Cầu sẽ giúp Quý khách hàng hiểu rõ hơn về vấn đề này:
1.Cơ sở pháp lý
- Hiến pháp năm 2013;
- Luật đất đai năm 2013;
- Nghị định số 43/2014/NĐ-CP của Chính phủ quy định chi tiết thi hành một số điều của Luật Đất đai .
2.Tranh chấp đất đai là gì?
Nhìn chung, Tranh chấp đất đai là một trong các tranh chấp dân sự về quyền, nghĩa vụ của người sử dụng đất giữa hai hoặc nhiều bên trong quan hệ đất đai.
Hiểu theo nghĩa hẹp, tranh chấp đất đai là những mâu thuẫn, xung đột giữa các chủ thể về các vấn đề liên quan tới quyền sử dụng đất như: ai có quyền sử dụng đất, xâm lấn đất… Tuy nhiên, Hiến pháp 2013 và Luật Đất Đai 2013 quy định về phạm vi tranh chấp đất đai rất rộng.
Hiến pháp 2013 ghi nhận Đất đai thuộc sở hữu toàn dân do Nhà nước đại diện chủ sở hữu và thống nhất quản lý. Vì vậy, có thể thấy đối tượng tranh chấp đất đai không phải là quyền sở hữu đất, các chủ thể tham gia tranh chấp là các chủ thể quản lý và sử dụng đất nhưng không có quyền sở hữu đối với đất đai
Theo khoản 24 Điều 3 Luật đất đai 2013, Tranh chấp đất đai là tranh chấp về quyền, nghĩa vụ của người sử dụng đất giữa hai hoặc nhiều bên trong quan hệ đất đai. Theo đó, có thể thấy đối tượng của tranh chấp đất đai chính là quyền quản lý, quyền sử dụng, những lợi ích phát sinh từ quá trình sử dụng đất đai.
Tranh chấp đất đai là dạng tranh chấp rất phổ biến, phức tạp. Chính vì vậy, chỉ cần là tranh chấp về quyền, nghĩa vụ của người sử dụng đất giữa hai hoặc nhiều bên trong quan hệ đất đại thì sẽ là tranh chấp đất đai,bao gồm cả tranh chấp quyền sử dụng đất, tranh chấp tài sản gắn liền với đất, tranh chấp về địa giới hành chính. Điển hình là các tranh chấp khi mua bán đất, chuyển nhượng, tặng cho, thừa kế, tranh chấp ranh giới,… Quý khách hàng cần phải nắm rõ được các trường hợp tranh chấp đất đai (để tránh nhầm lẫn giữa tranh chấp đất đai và tranh chấp dân sự thông thường ), có như vậy mới bảo vệ được quyền và lợi ích hợp pháp của mình.
3.Các trường hợp tranh chấp đất đai
Dựa trên các quy định của pháp luật đất đai, tranh chấp đất đai thường xảy ra với ba loại điển hình như sau: (1) Tranh chấp về Quyền Sử Dụng Đất, (2) Tranh chấp về Tài Sản Có Liên Quan Đến Quyền Sử Dụng Đất, (3) Tranh chấp đất đai về Quyền, Nghĩa Vụ Phát Sinh Trong Quá Trình Sử Dụng Đất
TRƯỜNG HỢP 1: Tranh chấp đất đai về Quyền Sử Dụng Đất: Đây là trường hợp tranh chấp đất đai xem ai là người có quyền sử dụng đất hợp pháp đối với thửa đất hay một diện tích đất nhất định. Khi giải quyết các tranh chấp này, cơ quan có thẩm quyền sẽ phải đối chiếu các quy định của pháp luật và xác định xem quyền sử dụng diện tích đất tranh chấp thuộc về ai. Cụ thể trong dạng tranh chấp này, chúng ta thường gặp các loại như sau:
- Tranh chấp giữa những người sử dụng với nhau và ranh giới giữa các vùng đất, đây có thể là Tranh chấp giữa các bên với nhau về ranh giới đất khi có đất liền kề hay lối đi chung. Tranh chấp này thường xảy ra khi một bên đã tự ý thay đổi ranh giới, xâm chiếm đất; hoặc cả hai không xác định được ranh giới giữa hai thửa đất, một số trường hợp chiếm luôn diện tích đất của người khác.
- Tranh chấp về quyền sử dụng đất có liên quan đến tranh chấp về địa giới hành chính. Loại tranh chấp này thường xảy ra giữa các đơn vị hành chính: giữa người ở các tỉnh, huyện, xã với nhau.
- Tranh chấp đòi lại đất: Thực chất đây là dạng tranh chấp đòi lại đất, đòi lại tài sản gắn liền với đất có nguồn gốc trước đây thuộc quyền sở hữu của họ hoặc người thân của họ mà do nhiều nguyên nhân khác nhau hiện nay họ không còn quản lý, sử dụng nữa. Bây giờ những người này đòi lại người đang quản lý, sử dụng dẫn đến tranh chấp: đất đã cho người khác mượn sử dụng mà không trả lại, hoặc tranh chấp giữa người dân tộc thiểu số với người đi xây dựng vùng kinh tế mới….
TRƯỜNG HỢP 2: Tranh chấp đất đai về Quyền, Nghĩa Vụ Phát Sinh Trong Quá Trình Sử Dụng Đất.
Trong các dạng tranh chấp này, người đang sử dụng đất đã/đang sử dụng hợp pháp đất và không có ai tranh chấp. Tuy nhiên, khi sử dụng quyền và nghĩa vụ sử dụng đất của mình là thực hiện các giao dịch về dân sự mà dẫn đến tranh chấp. Bản chất của tranh chấp trong các trường hợp này là tranh chấp về hợp đồng dân sự.
- Các tranh chấp về quyền, nghĩa vụ nói trên xảy ra khi chủ thể thực hiện giao dịch dân sự về đất mà thông thường là hợp đồng. Chẳng hạn, trong hợp đồng chuyển nhượng quyền sử dụng đất, tranh chấp cho thuê quyền sử dụng đất hoặc các tranh chấp liên quan đến việc bồi thường giải phóng mặt bằng, hỗ trợ, tái định cư khi nhà nước thu hồi đất… Các tranh chấp này có thể là yêu cầu thực hiện nghĩa vụ theo hợp đồng, công nhận hiệu lực của hợp đồng, tuyên bố giao dịch dân sự vô hiệu…
- Ngoài ra, tranh chấp mục đích sử dụng đất cũng nằm trong trường hợp tranh chấp này. Việc chuyển đổi mục đích sử dụng đất là quyền, thực hiện theo đúng mục đích sử dụng đất là nghĩa vụ bắt buộc đối vơi người sử dụng đất. Vì vậy, đây là dạng tranh chấp liên quan đến việc xác định mục đích sử dụng đất là gì: đặc biệt là tranh chấp về đất nông nghiệp với đất lâm nghiệp, giữa đất nông nghiệp với đất thổ cư trong quá trình phân bố và quy hoạch sử dụng.
Thông thường những tranh chấp này cũng dễ có cơ sở để giải quyết bởi lẽ trong quá trình phân bổ đất đai cho các chủ thể sử dụng, Nhà nước đã xác định mục đích sử dụng đất thông qua quy hoạch sử dụng đất. Tranh chấp chủ yếu do người sử dụng đất sử dụng sai mục đích so với khi được Nhà nước giao đất, cho thuê đất
TRƯỜNG HỢP 3: Tranh chấp đất đai về Tài Sản Liên Quan Đến Quyền Sử Dụng Đất: Các tranh chấp trong trường hợp này thường là tranh chấp thừa kế đất đai và tranh chấp tài sản khi vợ chồng ly hôn.
- Đối với tranh chấp thừa kế là quyền sử dụng đất, tài sản gắn liền với đất: Đây là loại tranh chấp mà người có quyền sử dụng đất, tài sản gắn liền với đất chết mà không để lại di chúc hoặc di chúc bị vô hiệu. Những người hưởng thừa kế không thỏa thuận được việc phân chia thừa kế với nhau hoặc việc phân chia tài sản thừa kế không đúng theo quy định thừa kế nên xảy ra tranh chấp.
- Đối với tranh chấp đất khi vợ chồng ly hôn: Đây là trường hợp tranh chấp quyền sử dụng đất, tài sản gắn liền với đất xảy ra giữa hai vợ chồng hoặc giữa một bên ly hôn với gia đình vợ hoặc chồng. Ngoài ra, còn có trường hợp bố mẹ tặng cho đất nhưng đến khi vợ chồng người con ly hôn thì đòi lại.
Trong những trường hợp tranh chấp đất đai đã phân tích trên đây thì tranh chấp về quyền sử dụng đất và tranh chấp về quyền, nghĩa vụ trong quá trình sử dụng đất là hai trường hợp tranh chấp đất đai phổ biến nhất. Vì vậy, có thể thấy việc giải quyết tranh chấp đất đai vô cùng phức tạp và đa dạng.