Tháng 5/2019, người dân TP. Thanh Hóa không khỏi bàng hoàng khi nghe tin về vụ án con trai giết cha ruột chỉ vì cha không cho tiền mua ô tô. Sự việc xảy ra vào trưa 16/5, khi ông Vũ Hoàng Â. đang nấu cơm dưới bếp thì con trai ông là Vũ Hoàng H. xin tiền ông mua ô tô để làm xe taxi nhưng ông Â. không đồng ý. Sau đó, cả 2 cha con xảy ra mâu thuẫn, chửi bới nhau. Do bực tức nên H. đã lấy 1 chiếc tuốc-nơ-vít từ trong người ra đâm liên tiếp nhiều nhát vào phần lưng và người ông Â. Bị đâm, ông Â. quay người lại để chống trả thì bị H. tiếp tục đâm, chém nhiều nhát vào phần cổ và ngực, cho đến chết. Hành vi của H. đã đi ngược với đạo đức và nhân cách của một con người, phạm vào tội “Giết người” với các tình tiết định khung tăng nặng “Giết ông, bà, cha, mẹ, người nuôi dưỡng, thầy giáo, cô giáo của mình”; “Thực hiện tội phạm một cách man rợ” và “Có tính chất côn đồ”. Vì vậy, cuối cùng H. đã phải chịu phạt mức án tù chung thân.
Đây chỉ là một trong số rất nhiều các vụ án đau lòng đã xảy ra trong những năm gần đây – giết người chỉ vì mâu thuẫn nhỏ trong đời sống xã hội, từ đó gióng lên hồi chuông cảnh báo về hành động đầy nguy hiểm của những tên coi thường pháp luật, có bản tính côn đồ, luôn luôn phá rối trật tự trị an. Vậy pháp luật hình sự hiện nay có quy định như thế nào về Tội giết người “có tính chất côn đồ”?
1. Cơ sở pháp lý
Về mặt pháp lý, tình tiết có tính chất côn đồ là một trong những tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự quy định tại điểm d khoản 1 Điều 52 Bộ luật Hình sự 2015 (sửa đổi năm 2017) – sau đây viết tắt là BLHS. Đồng thời, đây còn là tình tiết định khung hoặc định khung tăng nặng được quy định tại khoản 1 Điều 123 BLHS – Tội giết người và khoản 1 Điều 134 BLHS – Tội cố ý gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của người khác.
– Tình tiết “có tính chất côn đồ” được hướng dẫn, giải thích tại các văn bản pháp luật sau:
+ Công văn số 38/NCPL ngày 06/01/1976 của TAND tối cao và Kết luận tại Hội nghị tổng kết công tác ngành Tòa án năm 1995 giải thích: “Khái niệm côn đồ được hiểu là hành động của những tên coi thường pháp luật, luôn luôn phá rối trật tự trị an, sẵn sàng dùng vũ lực và thích (hay) dùng vũ lực để uy hiếp người khác phải khuất phục mình, vô cớ hoặc chỉ vì một duyên cớ nhỏ nhặt là đâm chém, thậm chí giết người. Hành động của chúng thường là xâm phạm sức khỏe, tính mạng, danh dự người khác, gây gổ hành hung người khác một cách rất vô cớ hoặc vì một duyên cớ nhỏ nhặt…. Những kẻ đâm thuê chém mướn phải coi là biểu hiện tính côn đồ.
+ Án lệ số 17/2018/AL được Hội đồng Thẩm phán TANDTC thông qua ngày 17/10/2018 đã xác định yếu tố “Có tính chất côn đồ” trong tội “Giết người” có đồng phạm. Trong đó yếu tố được đánh giá là có tính chất “côn đồ” là chỉ vì mâu thuẫn nhỏ nhặt trong sinh hoạt với nhau mà đã dùng mã tấu chém nhiều nhát vào những vùng trọng yếu trên cơ thể của nạn nhân.
Như vậy, hành vi “có tính chất côn đồ” có những đặc điểm sau:
Thứ nhất, tính chất “côn đồ” được thể hiện chủ yếu nhất trong ý thức, tính chất của hành vi phạm tội: đó là đối tượng có hành vi ngang ngược, sẵn sàng dùng vũ lực và thích (hay) dùng vũ lực, cố ý dùng các phương tiện, vũ khí sắc, nhọn, nguy hiểm và có tính sát thương cao như mã tấu, dao phay, kiếm, súng,… tác động mạnh như đâm, chém, bắn,… vào các vùng trọng yếu của cơ thể như đầu, ngực, lưng, bụng,… Nhờ vậy, khả năng gây thương tích cho nạn nhân cao hơn và nguy hiểm hơn nhiều so với các hành vi thông thường và có thể xảy ra hậu quả dẫn đến chết người.
Thứ hai, nguyên nhân để thực hiện hành vi phạm tội cũng là một yếu tố quan trọng cần xem xét. Người phạm tội được xác định có tính chất côn đồ khi: chỉ vì những lý do vụn vặt trong đời sống, va chạm, xích mích nhỏ nhặt hoặc vì những duyên cớ vô lí thì họ đã có thể thực hiện hành vi phạm tội (như trả thù thay cho đàn anh, đàn em; khi cho rằng người bị hại có biểu hiện thái độ:”nhìn đểu”, lườm, đi ngang qua… mà với các đối tượng này, họ cho là vô lễ hay khinh thường thì hành vi hành hung đã có thể xảy ra). Nhìn chung, đây chỉ là cái cớ để một người thực hiện hành vi phạm tội thể hiện tính côn đồ, coi thường pháp luật.
Thứ ba, về nhân thân, đối tượng thực hiện hành vi “có tính chất côn đồ” thường là những người có nhân thân xấu, coi thường pháp luật. Thực tiễn cho thấy, hầu hết các đối tượng này là những người trình độ thấp, ít học, thất nghiệp, ăn chơi lêu lỏng và là thành phần của nhiều tệ nạn xã hội khác; đã có tiền án, tiền sự.
Thứ tư, một số yếu tố khách quan khác cũng thể hiện được “tính chất côn đồ”. Sự chuẩn bị, trang bị vũ khí, phương tiện thực hiện tội phạm như mã tấu, dao phay, kiếm,… thể hiện ý chí mong muốn tước đoạt sức khỏe, tính mạng của người khác một cách hung hãn, côn đồ. Động cơ và mục đích thực hiện tội phạm cũng rất vô lí, như là chỉ để dọa nạt, uy hiếp người khác, bắt người khác phải khuất phục mình,… hay nguy hiểm hơn là muốn tước đoạt tính mạng người khác. Hơn nữa, tương quan lực lượng trong những vụ án này thường rất chênh lệch, chủ yếu là đánh hội đồng 3-4 người cùng đánh 1 người.
2. Thế nào là Tội giết người có tính chất côn đồ?
Tội giết người là hành vi cố ý tước bỏ tính mạng của người khác một cách trái pháp luật. Hành vi giết người có tính chất côn đồ là tình tiết định khung tăng nặng được quy định tại điểm n, Khoản 1, Điều 123 BLHS năm 2015. Đây là trường hợp khi giết người, người phạm tội rõ ràng đã coi thường những quy tắc trong cuộc sống, có những hành vi ngang ngược, giết người vô cớ (không có nguyên cớ) hoặc cố tình sử dụng những nguyên cớ nhỏ nhặt để giết người. Hình phạt của người phạm tội trong trường hợp này là “phạt tù từ mười hai năm đến hai mươi năm, tù chung thân hoặc tử hình”. Cấu thành của tội phạm này như sau:
Mặt chủ thể: bất kỳ ai từ đủ 14 tuổi trở lên có năng lực trách nhiệm hình sự.
Mặt chủ quan: được thực hiện với lỗi cố ý (có thể là cố ý trực tiếp hoặc cố ý gián tiếp). Tâm lý của người phạm tội trong trường hợp này rất manh động, coi thường pháp luật và tính mạng người khác. Chỉ cần vì những nguyên nhân nhỏ nhặt, vô cớ hoặc vì xích mích, cãi vã nhỏ, thậm chí là tư tưởng chỉ cần thích là đánh… thì họ đã có thể thực hiện hành vi phạm tội, tước đoạt sinh mạng người khác.
Mặt khách thể: là hành vi xâm phạm đến quyền sống của người khác.
Mặt khách quan: hành vi tội phạm được đặc trưng bởi các dấu hiệu sau:
Tính chất côn đồ được thể hiện chủ yếu nhất là trong hành vi người thực hiện tội phạm sẵn sàng dùng vũ lực và thích (hay) dùng vũ lực, cố ý dùng các phương tiện, vũ khí có tính sát thương cao, tác động mạnh như đâm, chém, bắn,… vào các vùng trọng yếu của cơ thể như đầu, ngực, lưng, bụng… Diễn biến việc giết người “có tính chất côn đồ” thường diễn ra nhanh và gần như ngay lập tức, thể hiện tấn công liên tục nạn nhân, có người khuyên can nhưng vẫn tấn công nạn nhân (thậm chí là có hành vi đe dọa người khác nếu không để cho đối tượng thực hiện hành vi phạm tội, thậm chí công khai ngang nhiên thách thức các lực lượng chức năng thực thi công vụ – đây cũng là một yếu tố thể hiện tính côn đồ trong hành vi phạm tội); các yếu tố khác thể hiện đối tượng sẽ tấn công liên tục nạn nhân, các yếu tố khác thể hiện sẽ tấn công nạn nhân đến cùng.
Thời gian, địa điểm, không gian xảy ra sự việc: đây cũng là một yếu tố để xem xét, đánh giá hành vi “có tính chất côn đồ” hay không. Chẳng hạn: công khai đánh người tại nơi công cộng, có nhiều người qua lại, thời gian vào ban ngày; tại trụ sở cơ quan, đơn vị; địa điểm đang có nhiều người, tại địa điểm chính là nhà của bị hại, người bị hại không có lối thoát … Nhìn chung, hành vi giết người có tính côn đồ diễn ra với cường độ nhanh, mạnh, quyết liệt, thực hiện nhiều lần và liên tục; có tính chất, mức độ nghiêm trọng, đối tượng phạm tội là những thành phần rất nguy hiểm cho xã hội nếu không bị ngăn chặn, kiểm soát và trừng trị kịp thời.
Tóm lại, các yếu tố quan trọng để xác định hành vi có tính chất côn đồ là: Nguyên nhân dẫn đến hành vi phạm tội, diễn biến hành vi đã xảy ra (tính chất, cường độ tấn công người bị hại), nhân thân, thái độ…Khi xác định trường hợp giết người có tính chất côn đồ cần phải xem xét toàn diện, không xem xét một cách phiến diện, riêng lẽ các yếu tố trên. Riêng đối với nhân thân người phạm tội, cần xem xét tổng thể các vấn đề như: Tiền án, tiền sự; ý thức chấp hành pháp luật tại địa phương trước khi sự việc xảy ra; sau khi sự việc xảy ra thái độ chấp hành triệu tập của cơ quan tiến hành tố tụng; thái độ đối với thương tích của bị hại. Ngoài ra, trong một số trường hợp còn cần làm rõ các yếu tố khác như công cụ, phương tiện, phương thức, thủ đoạn gây án; khả năng tự vệ của người bị thiệt hại để đảm bảo giải quyết vụ án được toàn diện, chính xác, đúng pháp luật, tránh làm sai gây bất lợi cho người phạm tội hoặc bỏ lọt tính chất nguy hiểm của hành vi phạm tội.
Trường hợp trong bài viết có điều gì gây nhầm lẫn, chưa rõ ràng hoặc thông tin nêu trong bài viết khiến quý khách chưa hiểu hết vấn đề, rất mong nhận được phản ánh của quý khách tới địa chỉ pclawfirm@gmail.com hoặc Tổng đài tư vấn trực tuyến 0236.777.3979. Chúng tôi sẵn sàng giải đáp.
Trân trọng./.