Thực tế hiện nay việc phân định tài sản chung và riêng của vợ, chồng khi ly hôn còn gặp nhiều khó khăn. Nhất là đối với những trường hợp bố, mẹ cho vợ, chồng nhà đất nhưng không có giấy tờ. Vợ chồng người con đã xây dựng nhà ở và tiến hành kê khai đất mà không có ai phản đối. Sau đó vợ chồng người con ly hôn thì xảy ra tranh chấp đối với mảnh đất đó. Trong trường hợp này giải quyết như thế nào? Mời quý khách hàng tìm hiểu qua bài viết sau đây của Luật Phúc Cầu.
1. Nguồn án lệ
Quyết định giám đốc thẩm số 208/2013/DS-GĐT ngày 03/5/2013 của Tòa dân sự TAND tối cao về vụ án “Ly hôn” tại Hà Nội giữa các bên:
• Nguyên đơn: chị Đỗ Thị Hồng;
• Bị đơn: anh Phạm Gia Nam;
• Người có quyền lợi, nghĩa vụ liên quan: ông Phạm Gia Phác, bà Phùng Thị Tài, anh Phạm Gia Ơn, chị Phạm Thị Lữ, anh Bùi Văn Đáp, chị Đỗ Thị Ngọc Hà.
2. Khái quát nội dung án lệ
Trường hợp cha mẹ đã cho vợ chồng người con một diện tích đất và vợ chồng người con đã xây dựng nhà kiên cố trên diện tích đất đó để làm nơi ở, khi vợ chồng người con xây dựng nhà thì cha mẹ và những người khác trong gia đình không có ý kiến phản đối gì; vợ chồng người con đã sử dụng nhà, đất liên tục, công khai, ổn định và đã tiến hành việc kê khai đất, được cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất thì phải xác định vợ chồng người con đã được tặng cho quyền sử dụng đất.
3. Quy định của pháp luật liên quan đến án lệ
– Điều 14 Luật Hôn nhân và gia đình 1986 – Tài sản chung của vợ chồng;
– Điều 242 BLDS 1995 – Xác lập quyền sở hữu theo thỏa thuận;
– Khoản 2 Điều 176 BLDS 1995 – Căn cứ xác lập quyền sở hữu.
4. Tóm tắt nội dung vụ án
Chị Đỗ Thị Hồng và anh Phạm Gia Nam kết hôn năm 1992 (có đăng ký kết hôn). Sau chung sống một thời gian thì phát sinh mâu thuẫn, hai vợ chồng sống ly thân từ tháng 9/2008 đến nay. Ngày 18/4/2009, chị Hồng khởi kiện xin ly hôn anh Nam, anh Nam cũng đồng ý.
VỀ CON CHUNG: có hai con là Phạm Gia Khang (sinh năm 1992) và Phạm Hương Giang (sinh năm 2000). Cả hai đều có nguyện vọng nuôi cả hai con và không yêu cầu người còn lại đóng góp nuôi con. Nguyện vọng của cháu Khang là muốn ở với anh Nam, nguyện vọng của cháu Giang là muốn ở với chị Hồng.
VỀ TÀI SẢN: nhà hai tầng (xây dựng năm 2002, năm 2005 xây thêm một tum để chống nóng), nhà được xây trên thửa đất 80m2 tại xóm Vân Hòa, xã Vân Tảo, huyện Thường Tín.Về nhà, vợ chồng thống nhất là tài sản chung hai vợ chồng.
Riêng về đất thì các bên không thống nhất được với nhau.
* Theo chị Hồng: Đất là của gia đình ông Phạm Gia Phác (bố đẻ anh Nam) được cấp đất giãn dân năm 1992, sau đó gia đình ông Phác đã họp và tuyên bố cho vợ chồng chị diện tích đất, không làm giấy tờ. Năm 2001, ông Phác sang báo và anh Nam đi làm thủ tục cấp sổ đỏ nên đã được cấp Giấy Chứng Nhận Quyền Sử Dụng Đất đứng tên hộ anh Phạm Gia Nam nên đất này là tài sản chung của vợ chồng. Chị yêu cầu được sử dụng nhà và đất nêu trên và thanh toán 1/2 giá trị đất và tài sản trên đất cho anh Nam như giá mà Hội đồng định giá đã đưa ra.
* Theo anh Nam: Thửa đất này bố mẹ anh được cấp giãn dân năm 1992, bố mẹ chỉ cho vợ chồng ở nhờ chứ chưa cho vì gia đình anh còn đông anh em. Năm 2001, anh tự kê khai làm giấy tờ đất, gia đình anh không biết. Quan điểm của anh là trả lại đất cho ông Phác.
* Theo ông Phác và bà Tài (bố mẹ anh Nam): Nguồn gốc đất là của ông được UBND xã Vân Tảo cấp đất giãn dân năm 1992, ông có xây một căn nhà cấp 4 trên đó. Năm 1993, gia đình ông cho vợ chồng anh Nam, chị Hồng ra đó làm ăn sinh sống chứ không cho đất vì vợ ông bị liệt 15 năm nay, ông và anh Ơn (em trai anh Nam) phải chăm sóc, nguyện vọng của gia đình là để mảnh đất này cho anh Ơn vì anh Ơn chưa có chỗ ở. Lúc đó thì gia đình chỉ có 4 người là ông, bà Tài, chị Lữ, anh Ơn (còn anh Nam đã thoát ly khỏi địa phương). Khi chị Hồng xin ly hôn anh Nam thì gia đình mới biết anh Nam đã tự động sang tên đất từ năm 2001. Nay ông, bà yêu cầu anh Nam, chị Hồng trả lại đất cho ông, bà.
Ngoài ra, trong quá trình giải quyết vụ án chị Hồng còn khai anh Nam được trường Cán bộ Sỹ quan Lục quân I cấp một thửa đất có diện tích 125m2 ở huyện Thạch Thất, ban đầu chị yêu cầu chia thửa đất này nhưng sau đó chị không yêu cầu giải quyết nữa.
VỀ NỢ: Theo chị Hồng, vợ chồng vay của bà Hoàng Thị Chu (mẹ chị Hồng) 7,5 chỉ vàng 9999, vay của chị Đỗ Thị Ngọc Hà (chị gái chị Hồng) 1 cây vàng 9999, vay của anh Bùi Văn Đáp 150.000.000 đồng, lãi suất 1,25%/tháng, tất cả các khoản vay này đều không có giấy tờ. Chị yêu cầu anh Nam phải cùng chị thanh toán các khoản nợ trên.Theo anh Nam, vợ chồng chỉ nợ bà Chu 7,5 chỉ vàng, anh đã trả được 13.875.000 đồng (tương đương 3,75 chỉ vàng). Còn các khoản vay khác anh không biết, anh không đồng ý trả theo yêu cầu của chị Hồng.
Ngày 03/11/2010, Hội đồng định giá đã định giá tài sản gồm đất và nhà.
Ngày 17/5/2011, TAND huyện Thường Tín, TP Hà Nội đã ban hành Bản án sơ thẩm số 03/2011/HNGĐ-ST.
Ngày 19/5/2011, chị Hồng có đơn kháng cáo toàn bộ Bản án sơ thẩm.
Ngày 24/5/2011, anh Nam kháng cáo không đồng ý hỗ trợ chị Hồng 800.000.000 đồng tạo dựng chỗ ở mới. Nhưng tại phiên tòa phúc thẩm anh Nam rút yêu cầu kháng cáo này.
Ngày 30/8/2011 Tòa án đã ban hành Bản án phúc thẩm số 105/2011/LHPT.
Sau khi xét xử phúc thẩm, chị Hồng và bà Hoàng Thị Chu có Đơn Đề Nghị Xem Xét Theo Thủ Tục Giám Đốc Thẩm đối với Bản án phúc thẩm nêu trên.
5. Nội dung án lệ
“Theo xác minh tại Ủy ban nhân dân xã Vân Tảo thì năm 2001 xã tổ chức cho các hộ dân trong xã Vân Tảo đăng ký kê khai để xét cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng và các hộ kê khai tại trụ sở thôn xóm (BL 103). Tất cả các hộ dân trong xã đều được biết về chủ trương kê khai đất này. Ông Phác là chủ đất nhưng không đi kê khai. Anh Nam đang ở trên đất và là người đi kê khai làm thủ tục cấp giấy chứng nhận. Ngày 21/12/2001 anh Nam được cấp Giấy Chứng Nhận Quyền Sử Dụng Đất Số U060645 đứng tên hộ ông Phạm Gia Nam.
Vợ chồng anh chị đã xây nhà 2 tầng kiên cố vào năm 2002 và đến năm 2005 thì xây thêm tum tầng 3. Ông Phác và các anh chị em trong gia đình anh Nam đều biết việc xây dựng trên của vợ chồng anh Nam chị Hồng, nhưng cũng không ai có ý kiến gì. Như vậy, từ khi được cấp giấy chứng nhận (2001) cho đến khi có việc ly hôn của anh Nam, chị Hồng (2009), gia đình ông Phác cũng không ai có khiếu nại gì về việc cấp đất, xây nhà này. Điều đó thể hiện ý chí của gia đình ông Phác là đã cho anh Nam và chị Hồng diện tích đất nêu trên.
Do đó, việc ông Phác và anh Nam khai rằng anh Nam tự ý kê khai giấy tờ đất, ông Phác không biết là không có cơ sở chấp nhận. Như vậy, có căn cứ xác định lời khai của chị Hồng về việc gia đình ông Phác đã cho anh chị diện tích đất trên, là có cơ sở.
Do đó, việc Tòa án các cấp nhận định rằng anh Nam đi làm giấy tờ đất ông Phác không biết và việc chị Hồng khai gia đình chồng đã cho vợ chồng nhưng không có chứng cứ chứng minh, để xác định diện tích đất 80m2 tại thôn Vân Hòa, xã Vân Tảo, huyện Thường Tín, thành phố Hà Nội là tài sản thuộc hộ gia đình ông Phạm Gia Phác; đồng thời buộc anh Nam, chị Hồng trả lại đất cho gia đình ông Phác, là không đúng, cần phải xác định diện tích đất tranh chấp trên là tài sản chung của vợ chồng anh Nam, chị Hồng và khi chia phải coi anh Nam có công sức đóng góp nhiều hơn để chia theo công sức của mỗi bên và cần phải căn cứ vào nhu cầu về chỗ ở để chia hiện vật cho các bên nhằm đảm bảo quyền lợi cho các đương sự.”
6. Sự cần thiết phải công bố án lệ
Khi giải quyết tranh chấp về tặng cho quyền sử dụng đất và tài sản gắn liền với đất mà không có hợp đồng hay các văn bản chứng minh thì Tòa án cần phải căn cứ vào các chứng cứ, sự kiện pháp lý trên thực tế để xác định có hay không việc tăng cho đó. Trong trường hợp này, Tòa án đã ghi nhận khả năng xác định ý chí của các bên thông qua các hành vi, thừa nhận việc tặng cho quyền sử dụng đất giữa cha mẹ và con cái. Như vậy, quyền sử dụng đất đó được xác định là tài sản chung của hai vợ chồng.
Ngoài ra, Án Lệ Số 03 đã xác định công sức đóng góp đối với tài sản chung. Phần đóng góp của người con ruột được cha mẹ tặng cho quyền sử dụng đất được xác định là phần đóng góp nhiều hơn.
7. Trường hợp tương tự áp dụng án lệ
Nội dung án lệ được áp dụng đối với các vụ việc có tình huống pháp lý tương tự, đó có thể là tặng cho tài sản khác với quyền sử dụng đất nhưng ý chí tương tự như tình huống án lệ, tặng cho đối với người khác không phải là con cái…
Thực tế xét xử, có nhiều bản án đã áp dụng nội dung án lệ 03 để giải quyết, có thể kể đến như:
– Bản án 06/2018/HN&GĐ-PT ngày 28/02/2018 về tranh chấp hôn nhân gia đình của Tòa án nhân dân tỉnh Hải Dương;
– Bản án 06/2017/DS-PT ngày 23/08/2017 về tranh chấp chia tài sản chung là di sản thừa kế của Tòa án nhân dân tỉnh Ninh Bình;
– Bản án 15/2019/HNGĐ-PT ngày 31/07/2019 về ly hôn, tranh chấp tài sản chung khi ly hôn của Tòa án nhân dân tỉnh Bình Phước;
– Bản án 34/2018/HNGĐ-ST ngày 07/03/2018 về ly hôn, tranh chấp nuôi con, chia tài sản khi ly hôn của Tòa án nhân dân huyện Hoằng Hóa, tỉnh Thanh Hóa.